آثار و عکسالعمل اعمال
از حقایقى که تجربه حیات انسان ثابت کرده است و آیات قرآن و روایات اهل بیت قدس سرهما هم آن را جزء مسلّمات غیر قابل تردید مىداند ، عکسالعمل دنیایى و آخرتى نسبت به هر عمل ظاهرى و باطنى است .
بدون شک اگر عمل انسان چه کوچک و چه بزرگ مثبت باشد ، عکسالعمل و پاسخ آن نیز مثبت است و اگر عمل منفى باشد عکسالعمل و پاسخ آن منفى است مگر این که آن عمل منفى را توبه واقعى از عهده انسان برطرف کند و جاى پایى از آن برجاى نماند .
در این زمینه در ادبیات پارسى قطعهاى جالب بر اساس این حقیقت که در تاریخ تحقق یافته ، سروده شده که ثبتش در این دفتر خالى از لطف نیست ،
از جمله حالات باطنى و حقایق معنوى که در همه انسانها به صورت مایه فطرى و سرمایه معنوى قرار داده شده و راه هزینه آن هم از سوى آفریننده آن و فرستادگانش تعیین گشته ، حالت مهر و محبّت و عاطفه و علاقه است که اهل دل مىگویند : وقتى این حالت کامل گردد و اوج یابد تبدیل به عشق مىشود .
عشق و محبّت اگر در مسیر مثبت هزینه شود ، عکسالعمل نیز مثبت و در آخرت به صورت پاداش پر ارزش ابدى است و اگر منفى و شیطانى مصرف گردد عکسالعملش نیز منفى و در آخرت به شکل کیفر ابدى و آتش دوزخ است . این حقیقتى است که قرآن مجید و روایات ، ناطق به آن هستند و در زندگى اقوام و ملتها و خانوادهها و افراد هم به اثبات رسیده است .
عکسالعمل هر عملى در دایره هستى به طور مستقیم به صاحب عمل مىرسد و در این برنامه هیچ اشتباهى وجود ندارد ،
وَأَن لَّیْسَ لِلاْءِنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى 1.
و این که براى انسان جز آنچه تلاش کرده [ هیچ نصیب و بهرهاى ] نیست .
. . . وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى . . .2.
. . . و هیچ سنگین بارى بار گناه دیگرى را بر نمىدارد . . .
در این جا حقیقت بسیار مهمى را نانوشته نگذارم و آن این که در آیات قرآن و روایات به این مطلب هشدار داده شده که اگر کسى میل قلبى و رضایت به عمل مثبت دیگران یا کار منفى و شیطانى افراد داشته باشد ، به خاطر آن میل قلبى جزء آنان محسوب خواهد شد و از عکسالعمل آن میل در امان نخواهد ماند ،
وَلاَ تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمْ النَّارُ . . . 3.
و به کسانى که [ به آیات خدا ، پیامبر و مردم مؤمن ] ستم کردهاند ، تمایل و اطمینان نداشته باشید و تکیه مکنید که آتش [ دوزخ ] به شما خواهد رسید . . .
صالح هروى مىگوید :
به حضرت امام رضا علیه السلام گفتم : اى فرزند پیامبر خدا ! در حدیثى که از حضرت امام صادق علیه السلام روایت مىکنند که آن حضرت فرمود : هنگامى که قائم خروج کند نسل قاتلان حضرت امام حسین علیه السلام را به خاطر کار پدرانشان به قتل مىرساند ، حضرت امام رضا علیه السلام فرمود : همین طور است ، گفتم : پس معناى آیه :
وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى 4.
که گفتار خداست چیست ؟
حضرت فرمود : خدا در همه گفتارش صدق و راستى دارد ولى به این حقیقت هم توجه داشته باش که نسل و ذریه قاتلان حضرت امام حسین علیه السلام به کار پدران و گذشتگان خویش خشنودند و به آن افتخار مىکنند و هرکس راضى و مایل به کارى باشد مانند کننده آن است ، اگر مردى در مشرق کشته شود و مردى در مغرب به کشته شدنش میل و رضایت داشته باشد ، آن مرد راضى به قتل نزد خدا شریک قاتل محسوب مىشود ، پس قائم زمانى که خروج کند آن نسلى که از کشندگان حسین بر جاى مانده ، به خاطر رضایتشان به کار پدرانشان از میان برمىدارد 5 .
زندان تنگ و باریک
پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران ، سران رژیم طاغوت از جمله نخستوزیر آن به دست انقلابیون مسلمان افتادند و به حکم حاکمان اسلامى در زندان قرار گرفتند .
گروهى از سازمانهاى عفو بینالملل براى دیدن زندانیان طاغوت مسلک و رسیدگى به وضع آنان به زندانى که معروف به زندان قصر بود آمدند ، از جمله کسانى را که در زندان مورد توجه قرار دادند نخستوزیر رژیم شاهنشاهى بود که حدود چهارده سال مستبدانه و ظالمانه بر جامعه مسلمان ایران حکومت داشت و از ظلم و ستم بر آنان چیزى فرو نگذاشت .
مأموران سازمان عفو بینالملل از او پرسید : آقاى نخستوزیر ! در چه وضعى هستید ؟ پاسخ داد : از نظر غذا و وسائل و ابزار و در اختیار داشتن رادیو و روزنامه و ملاقات کسانم مشکلى ندارم ، تنها مشکل من این سلول انفرادى است که طول و عرضش بسیار نامناسب و تنگ و باریک است ، مدیر زندان که از چهرههاى انقلابى و مؤمن و مردى دانشمند بود به رئیس گروه عفو بینالملل گفت : این زندان را ما نساختهایم ، این زندان زیر نظر معاون این نخستوزیر زندانى براى ما انقلابیون ساخته شده بود که اکنون خود او و دست یارانش گرفتار خودساختههاى خود هستند ! !
کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ 6.
هر کسى در گرو دستآوردههاى خویش است .
آرى ؛ خطاها ، گناهان و معاصى و حالات منفى و درونى ، زندانهایى هستند که خود خطاکاران گناهکار و آلوده به حالات منفى در آن گرفتار خواهند شد .
رعشه سر و گردن ، دست و پا ، ضعف اعصاب ، ناتوانى بدن ، مشکل دستگاه گوارش ، خرابى کلیه و کبد ، بىحوصلگى ، سستى و تنبلى ، لکنت زبان ؛ زندانهایى هستند که خورنده مشروبان الکلى گرفتار آن مىشوند و باید به خود بگویند : خود کرده را تدبیر نیست .
کسى در دستگاه آفرینش عزیزدردانه بىجهت نیست که او را از عکسالعمل اعمال زشت و حالات منفى استثناء کنند ، بدون تردید :
هرکسى آن درود عاقبت کار که کِشت
روایتى در عکسالعمل اعمال
شیخ طوسى که از چهرههاى برجسته علم و عمل و از استوانههاى عظیم فرهنگ تشیع است در کتاب پرقیمت « الأمالى » خود درباره عکسالعمل اعمال و حالات مثبت از حضرت امام باقر علیه السلام روایت مىکند :
« أَرْبعٌ مَن کُنَّ فِیهِ کَمُلَ إسلامُهُ وَأُعِینَ عَلَى إیمَانِهِ وَمُحِّصَتْ ذُنُوبُهُ وَلَقِىَ رَبَّهُ وَهُو عَنهُ رَاضٍ وَلَو کَانَ فِیمَا بَینَ قَرنِهِ إلَى قَدَمِهِ ذُنُوبٌ حَطَّها اللّهُ تَعَالىَ عنه وَهِىَ الوَفَاءُ بِمَا یَجْعَلُ لِلَّهِ عَلَى نَفسِهِ وَصِدْقُ اللِّسانِ مَعَ النَّاسِ والحَیَاءُ مِمَّا یَقْبَحُ عِنْدَ اللّهِ وعندَ الناسِ وَحَسْنُ الْخُلْقِ مَعَ الاْءهْلِ وَالنّاسِ .
وَأرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فیهِ مِنَ المؤمِنینَ أَسْکَنَهُ اللّهُ فِى أَعْلى عِلِّیینَ فِى غُرَفٍ فِى مَحَلِّ الشَّرَف کُلِّ الشَّرفِ ، مَنْ آوى الْیَتِیمَ وَنَظَرَ لَهُ فَکانَ لَهُ أَباً وَمَنْ رَحِمَ الضّعِیْفَ وَأعَانَهُ وَکَفاهُ وَمَنْ أَنْفَقَ عَلى والَدِیْهِ وَرَفَقَ بِهِما وَبَرَّهُما وَلَمْ یُحْزِنْهُمُا وَلَمْ یُخْرِقْ لِمَمْلُوکِهِ وَأَعانَهُ عَلى ما یُکّلِّفُهُ وَلَمْ یَسْتَسْعِهِ فِیما لا یُطِیْقُ7 .
چهار چیز است در هرکس باشد اسلامش کامل است و بر ایمانش یارى مىشود و گناهانش پاک مىگردد و خدا را دیدار مىکند در حالیکه از او خشنود باشد و اگر از فرق تا قدمش گناه باشد خدا آن را از وجودش مىریزد و آن چهار چیز عبارت است از ، وفا به پیمانهایى که خدا بر او مقرر نموده است و راستى گفتار با همه مردم و شرم و حیا از آنچه نزد خدا و مردم زشت است و خوشاخلاقى با زن و فرزند و مردم .
و چهار چیز است در هرکس از مردم مؤمن باشد خدا او را در اعلاعلیّین جاى دهد ، در غرفههایى در مکان شرف ، همه شرف ، کسى که یتیمى را پناه دهد و به او نظر رحمت اندازد و نسبت به او پدر باشد و آن که به ناتوان مهر ورزد و او را یارى دهد و زندگىاش را کفایت نماید و کسى که براى زندگى پدر و مادرش از مال خود هزینه کند و به آنان مهربانى نماید و نیکى ورزد و اندوهگینشان نکند و آن که به خدمتکار و زیردستش خشونت روا ندارد و وى را بر آنچه به او تکلیف کرده کمک دهد و بیش از توان و طاقت خدمتکار کار نخواهد .
البته چنین قلوب مهربانى باید صاحبانشان از فیوضات و عنایات و الطاف دنیایى و آخرتى حضرت حق بهرهمند باشند ، قلبى که همچون سنگ نسبت به خانواده ، مردم ، یتیم ، پدر و مادر ، ضعیف و خدمتکار نامهربان و بىتفاوت است ، باید صاحبش از همه فیوضات الهیه و برکات ربانیه محروم و بىبهره باشد .
حضرت عسکرى علیه السلام درباره قلبى که همچون سنگ است مىفرماید :
« لا تَرْشَحُ بِرُطُوبَةٍ وَلا یَنْتَفِضُ مِنْها ما یُنْتَفَعُ بِهِ أَىْ إِنَّکُمْ لا حَقَّ اللّهِ تُؤَدُّونَ وَلا « مِنْ » أَمْوالِکُمْ وَلا مِنْ مَواشِیَها تَتَصَدَّقُونَ وَلا بِالْمَعْروفِ تَتَکَرَّمُونَ وَتَجُودُونَ وَلا الضَّیْفَ تُقْرؤُوْنَ وَلا مَکَرُوَباً تُغِیْثُونَ وَلا بِشَىءٍ مِنَ الإِنْسانِیَّةِ تُعاشِرُونَ وَتُعامِلُونَ أَوْ أَشَّدَ قَسْوَةً8 .
شما سنگدلان نمى از محبّت و مهر و عشق از قلبتان ترشح نمىکند و از آن چیزى که بتوان از آن بهرهمند شد نمىجوشد و به بیان روشن ، نه حقى را از خدا ادا مىکنید و نه از اموالتان و چهارپایان در راه خدا صدقه مىدهید و نه از خوبىهایتان مىبخشید و هزینه مىنمایید و نه از مهمانى پذیرایى مىکنید و نه به فریاد غمدیده مىرسید و نه به چیزى از انسانیّت با مردم معاشرت و معامله مىنمایید یا این که از آنچه گفتیم سختتر است .
پی نوشت ها:
1 ـ نجم (53) : 39 . 2 ـ انعام (6) : 164 . 3 ـ هود (11) : 113 . 4 ـ انعام (6) : 164 . 5 ـ « الْهَمْدَانِى عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ : قُلْتُ لاِءَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام : یَا ابْنَ رَسُولِ اللّهِ مَا تَقُولُ فِى حَدِیثٍ رُوِى عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ : إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ قَتَلَ ذَرَارِى قَتَلَةِ الْحُسَیْنِ علیه السلام بِفِعَالِ آبَائِهَا فَقَالَ علیه السلام : هُوَ کَذَلِکَ فَقُلْتُ وَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى مَا مَعْنَاهُ قَالَ : صَدَقَ اللّهُ فِى جَمِیعِ أَقْوَالِهِ وَ لَکِنْ ذَرَارِى قَتَلَةِ الْحُسَیْنِ یَرْضَوْنَ بِفِعَالِ آبَائِهِمْ وَ یَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِى شَیْئاً کَانَ کَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ بِالْمَشْرِقِ فَرَضِى بِقَتْلِهِ رَجُلٌ بِالْمَغْرِبِ لَکَانَ الرَّاضِىعِنْدَ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ شَرِیکَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا یَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ قَالَ : قُلْتُ لَهُ : بِأَى شَىءٍ یَبْدَأُ الْقَائِمُ مِنْکُمْ إِذَا قَامَ قَالَ : یَبْدَأُ بِبَنِى شَیْبَةَ فَیَقْطَعُ أَیْدِیَهُمْ لاِءَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَیْتِ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ » . عیون اخبار الرضا : 1/273 ، باب 28 ، حدیث 5 ؛ وسائل الشیعه : 16/138 ، باب 5 ، حدیث 21180 ؛ بحار الأنوار : 45/295 ، باب 45 ، حدیث 1 . 6 ـ مدثر (74) : 38 . 7ـ الأمالى، شیخ طوسى : 189 ، مجلس 7 ، حدیث 319 ؛ بحار الأنوار : 66/380 ، باب 38 ، حدیث 38 . 8 ـ تفسیر امام عسکرى علیه السلام : 283 ، حدیث 141 ؛ بحار الأنوار : 67/161 ، باب 52 ، حدیث 18 .
